استاندارد ایزو 20482 یا ISO 20482 روش مرجع «آزمون کاپینگ اریشزن» را برای سنجش توانایی ورق‌ها و نوارهای فلزی (ضخامت ۰٫۱ تا ۲ میلی‌متر و عرض ≥ ۹۰ میلی‌متر) در تحمل تغییرشکل کششی (stretch‑forming) تعیین می‌کند. در این آزمون، یک سنبهٔ کروی به طرف قطعهٔ مهار شده بین ماتریس و بلنک‑هولدر رانده می‌شود تا نخستین ترک کامل ظاهر شود؛ عمق فرورفتگی در لحظهٔ ترک—«شاخص اریشزن» (IE) بر حسب میلی‌متر—معیار شکل‌پذیری است. در ادامه به دامنه و هدف ایزو 20482 می پردازیم.
دامنه و هدف ایزو 20482
- قابل اجرا روی فولاد، آلیاژهای آلومینیوم، مس و سایر ورق‌های فلزی در محدودهٔ ضخامت و عرض یادشده.
- برای ورق‌های ضخیم‌تر یا نوارهای باریک‌تر، ابزارهای کوچک‌تر با ابعاد مشخص (d₂ = 21 یا 11 میلی‌متر) تعریف شده و زیرنویس IE₂₁، IE₁₁ به نتیجه افزوده می‌شود.
ساختار بندهای اصلی ایزو 20482 ویرایش 2013
| بند | عنوان رسمی | نکات کلیدی |
|---|---|---|
| 1 Scope | دامنه | نوع مواد، محدودهٔ ضخامت/عرض و استثناها Iteh Standards |
| 2 Normative references | مراجع الزامی | مثلاً ISO 4287 (زبری سطح) Iteh Standards |
| 3 Terms & definitions | تعاریف | «ترک سرتاسری» و مفاهیم IE Iteh Standards |
| 4 Symbols & designations | علائم | جدول ابعاد ابزار و زیرنویس‌های IE Iteh Standards |
| 5 Principle | اصل آزمون | ایجاد فرورفتگی تا پیدایش ترک |
| 6 Testing equipment | تجهیزات | قالب 27 mm، سنبه 20 mm، سختی ≥ 750 HV30؛ گیج حرکت 0٫1 mm Iteh Standards |
| 7 Test piece | نمونه | شرایط برش، فاصله از لبه‌ها و ممنوعیت پیش‌کار سرد/گرم Iteh Standards |
| 8 Test conditions | شرایط | دمای 10–35 °C (مرجع 23 ± 5 °C) و روانکاری با گریس گرافیتی Annex A Iteh Standards |
| 9 Procedure | اجرا | ضخامت‌سنجی 0٫01 mm، نگه‌دارنده 10 kN، سرعت ثبوت نشده (به توافق طرفین) Iteh Standards |
| 10 Test report | گزارش | نوع ماده، ضخامت، IE، ابزار، دما، روانکار، تاریخ آزمون Iteh Standards |
| Annex A (informative) | ترکیب گریس | %۹۴ گرافیت + %۳ روغن معدنی + %۳ موم Iteh Standards |
شاخص اریشزن (IE)
- IE برابر عمق فرورفتگی (به nearest 0.1 mm) در لحظهٔ مشاهدهٔ ترک است و هرچه بیشتر باشد شکل‌پذیری ورق بالاتر است.
- در صنعت تولید بدنهٔ خودرو یا لوازم خانگی برای مقایسهٔ دسته‌های ورق و پایش کیفیت استفاده می‌شود.
تجهیزات و ملزومات
| جزء | الزام استاندارد | استناد |
|---|---|---|
| سنبه | فولاد آلیاژی سخت‌کاری‌شده با قطر 20 ± 0٫05 mm و سختی ≥ 750 HV30 | Iteh Standards |
| ماتریس | قطر داخلی 27 ± 0٫05 mm با شعاع گوشه 12 mm | Iteh Standards |
| روغن‌کاری | گریس گرافیتی %۹۴ گرافیت + %۳ روغن + %۳ موم (پیوست A) | Iteh Standards |
| دما | 23 ± 5 °C (تکرار دقت در 10–35 °C مجاز است) | Iteh Standards |
| ضخامت‌سنج | دقت 0٫01 mm پیش از آزمون | Iteh Standards |
ابزارهای کوچک‌تر
برای ورق‌های ضخیم‌تر یا نوارهای باریک، ابزارهای 21 mm یا 11 mm تعریف شده و IE به صورت IE₂₁ یا IE₁₁ گزارش می‌شود.
عوامل تأثیرگذار بر IE
| عامل | اثر معمول | منبع |
|---|---|---|
| ضخامت ورق | با افزایش ضخامت، IE عموماً زیاد می‌شود چون حجم ماده نگهدارندة ترک بیشتر است. | ResearchGate |
| جهت نورد (Anisotropy) | ورق با r‑value بالا IE بیشتری در جهت طولی نشان می‌دهد. | erichsen.de |
| سطح و زبری | زبری بالاتر موجب تمرکز تنش و IE پایین‌تر می‌شود. | outsource.contractlaboratory.com |
| سرعت پانچ | در فولادهای TWIP، سرعت زیاد IE را کاهش می‌دهد (رفتار حساس به نرخ). | ResearchGate |
| نوع روانکار | گریس ضعیف اصطکاک را بالا برده و IE را تا 10 % کم می‌کند. | Iteh Standards |
ارتباط ایزو 20482 با آزمون‌های مشابه
- معادل آمریکایی ASTM E643 (آزمون کاپینگ اولسن) و معادل ژاپنی JIS Z 2249 هستند؛ نتایج به دلیل تفاوت ابعاد ابزار دقیقاً قابل تبدیل نیستند. ZwickRoell Materials
وضعیت گواهینامه
ISO استاندارد را منتشر می‌کند و گواهینامه‌ای با لوگوی ISO برای 20482 صادر نمی‌شود. برای نشان CE یا قراردادهای تأمین، سازندگان می‌توانند:
- آزمون را در آزمایشگاه دارای اعتبار ISO/IEC 17025 انجام دهند؛
- «گزارش آزمون» یا گواهی انطباق محصول دریافت کنند؛ این سند در معاملات B2B یا تأیید کیفیت کافی است.
اهمیت صنعتی ایزو 20482
- خودرو: انتخاب گرید ورق بیرونی (Skin‑Panel) بر مبنای IE هدف 11‑12 mm است تا ریسک ترک در کشش گوشه‌های درب کاهش یابد.
- لوازم خانگی: فولاد روکش‌شده برای بدنه یخچال باید IE ≥ 9 mm داشته باشد تا در کشش عمیق تَرک نزند.
- آلومینیوم بسته‌بندی: آلیاژ AA3105 با IE≈6 mm برای درب تُن کاربرد دارد.
جمع‌بندی ایزو 20482
ایزو 20482 یک روش آزمون کوتاه (۱۰ بند + پیوست) ولی حیاتی برای سنجش قابلیت کشش ورق فلزی به‌صورت عددی (IE) است. رعایت دقیق ابعاد ابزار، روانکاری و شرایط دما—همراه با گزارش کامل—منجر به نتایج بازتولیدپذیر می‌شود و امکان مقایسهٔ مواد، دسته‌های تولید و استانداردهای ملی را فراهم می‌سازد؛ هرچند «گواهینامهٔ ISO» وجود ندارد، گزارش آزمون معتبر اساس اعتماد زنجیرهٔ تأمین فلزات ورقی است.
مطالعه پیشنهادی: گواهینامه ایزو 9001 اخذ , صدور
