در یک نگاه، استاندارد ایزو 20483 یا ISO 20483:2013 «غلات و حبوبات — تعیین مقدار نیتروژن و محاسبهٔ پروتئین خام به روش کجلدال» راهنمای مرجع بین‌المللی برای اندازه‌گیری نیتروژن کل و تبدیل آن به پروتئین خام در گندم، برنج، ذرت، جو، سویا، نخود و کلیهٔ فرآورده‌های مشتق (آرد، بلغور، کنسانتره و …) است. این سند با تعیین جزییات واکنش هضم اسیدی، تقطیر آمونیاک و تیتر کردن بوریک/اسید به تکرارپذیری حدود ± 0٫1 % نیتروژن می‌رسد و بر اساس عوامل تبدیل اختصاصی (مثلاً 5٫70 برای گندم، 6٫25 برای حبوبات) درصد پروتئین را گزارش می‌کند.
ISO خودش گواهینامه صادر نمی‌کند؛ ولی آزمایشگاه‌های دارای اعتبار ISO/IEC 17025 می‌توانند بر پایهٔ این روش «گزارش آزمون» یا «گواهی آنالیز» ارائه دهند، که در تجارت غلات و ممیزی‌های کیفیت استفاده می‌شود.
ساختار استاندارد و بندهای کلیدی ایزو 20483
| بند | عنوان | آنچه الزام می‌کند |
|---|---|---|
| 1 Scope | دامنه | شامل غلات، حبوبات و محصولات مشتق؛ بیان امکان گزارش بر مبنای مادهٔ خشک |
| 2 Normative references | مراجع الزامی | ISO 3696 (آب خالص)، ISO 712 (رطوبت)، ISO 16634 (پروتئین آرد) |
| 3 Terms & definitions | واژگان | نیتروژن کل (N), پروتئین خام (CP) |
| 4 Principle | اصل آزمون | هضم با H₂SO₄ + کاتالیست، قلیایی‌سازی، تقطیر NH₃، تیتر با H₂SO₄ 0.1 mol l⁻¹ |
| 5 Reagents | معرف‌ها | سلنیم/مس یا تیتانیوم به‌عنوان کاتالیست؛ اسید بوریک 4 %؛ عوامل تبدیل اختصاصی جدول 1 |
| 6 Apparatus | تجهیزات | واحد کجلدال یا سیستم تقطیر بخار، ترازوی 0.1 mg، حمام 420 °C |
| 7 Sampling & test sample | نمونه‌برداری/آماده‌سازی | آسیاب تا <500 µm، همگن‌سازی؛ رطوبت طبق ISO 712 |
| 8 Procedure | اجرا | جرم آزمونه 0.2–1 g؛ هضم 1 h؛ تقطیر تا جمع‌آوری 150 ml |
| 9 Calculation | محاسبه | N (%) = (V × c × 14.007) / m؛ CP = N × F (عامل تبدیل) |
| 10 Precision | دقت | r ≈ 0.04 % N؛ R ≈ 0.08 % N در آزمون بین آزمایشگاهی |
| 11 Test report | گزارش | نوع محصول، رطوبت، درصد N و CP (مبنا و عامل تبدیل ذکر شود) |
مراحل آزمون ایزو 20483 به زبان ساده
- آماده‌سازی: نمونه را آسیاب کرده، دقیقاً 0.50 g وزن کنید.
- هضم: در لولهٔ مقاومت بالا 15 ml H₂SO₄، 1 g مخلوط K₂SO₄ / CuSO₄ · 5H₂O اضافه و تا شفاف‌شدن حرارت دهید (≈ 420 °C).
- تقطیر: محلول سرد شده را با NaOH 40 % قلیایی کنید؛ آمونیاک را در 25 ml بوریک اسید جمع کنید.
- تیتر: با H₂SO₄ 0.1 mol l⁻¹ تا رنگ بنفش‑خاکستری تیتر کنید.
- محاسبه: حجم اسید مصرفی (V) را در فرمول بند 9 قرار دهید؛ برای گندم F=5.70، برای حبوبات F=6.25. Iteh Standards
عوامل تبدیل نیتروژن به پروتئین (بخشی از جدول 1)
| محصول | عامل F |
|---|---|
| گندم و آرد گندم | 5.70 |
| جو، چاودار | 5.83 |
| برنج | 5.95 |
| ذرت | 6.25 |
| حبوبات (سویا، نخود) | 6.25 |
| جو دو سر | 5.55 |
محدودیت‌ها و ملاحظات ایزو 20483
- روش تمایزی بین نیتروژن پروتئینی و غیرپروتئینی قائل نمی‌شود؛ برای محصولات غنی‌شده با اسیدآمینه یا کود اوره باید روش مکمل انتخاب شود.
- مواد مهارکنندهٔ کاتالیست (کلریدها، نیترات‌ها) می‌توانند زمان هضم را افزایش دهند؛ رقیق‌سازی یا انتخاب کاتالیست سلنیم‑تیتانیوم توصیه می‌شود.
- در مقایسه با روش Dumas، کجلدال زمان‌بَر است ولی به تجهیزات گران احتیاج ندارد و برای مقیاس QC رایج‌تر است.
وضعیت گواهی و انطباق
| سؤال | پاسخ |
|---|---|
| آیا ISO «گواهینامه ایزو 20483» می‌دهد؟ | خیر؛ ISO صرفاً استاندارد را منتشر می‌کند و لوگوی گواهی ارائه نمی‌نماید. |
| چگونه انطباق را اثبات کنیم؟ | انجام آزمون در آزمایشگاه دارای اعتبار ISO/IEC 17025 و صدور Test Report یا Certificate of Analysis؛ این مدرک در خرید‑فروش غلات، ممیزی GMP و ثبت‌نام صادرات مورد پذیرش است. |
| آیا عوامل تبدیل قابل سفارشی است؟ | بله؛ خریدار و فروشنده می‌توانند در قرارداد عامل دیگری (مثلاً 5.70 برای همهٔ غلات) توافق کنند، مشروط بر اینکه در گزارش ذکر شود. |
جمع‌بندی ایزو 20483
ایزو 20483 روشی معتبر و نسبتاً کم‌هزینه برای اندازه‌گیری دقیق نیتروژن و برآورد پروتئین خام در زنجیرهٔ تأمین غلات و حبوبات است. پایبندی دقیق به بندهای 4 تا 10 و ذکر عامل تبدیل در گزارش، داده‌های قابل مقایسه‌ای تولید می‌کند که در تجارت جهانی، اظهار تغذیه‌ای، و کنترل کیفیت کارخانه‌های آرد و خوراک حیوانی ضروری است. برای اثبات انطباق، آزمایشگاه‌های مجهز به کجلدال کافی است آزمون را مطابق این استاندارد اجرا کرده و نتایج را در قالب گزارش رسمی، امضا و مهر کنند.
مطالعه پیشنهادی: گواهینامه ایزو 9001 اخذ , صدور
