استاندارد ایزو 10104: طول کل آچار

استاندارد ایزو 10104 یا ISO 10104:2018 سندی از خانوادهٔ «Assembly tools for screws and nuts» است که ابعاد بیرونیِ آچارهای جعبه‌ای دو سرِ زاویه‌دار را استاندارد می‌کند؛ دو فرمی که استاندارد نام‌گذاری‌شان را این‌گونه تعریف می‌کند: Form A = modified offset و Form B = deep offset. این سند به‌صورت مشخص تعیین می‌کند «طول کل آچار» و «حداکثر ضخامت سرها» چه مقادیری باید داشته باشند و تصریح می‌کند که مشخصات فنی/عملکردی (مثل الزامات مکانیکی) در این سند پوشش داده نمی‌شود و برای آن‌ها باید به ISO 1711-1:2016، سری A مراجعه کرد.

دامنه دقیق استاندارد ایزو 10104 و فرم‌های تحت پوشش

در بخش دامنه، استاندارد با صراحت می‌گوید که موضوعش آچارهای جعبه‌ای دو سرِ modified offset (فرم A) و deep offset (فرم B) است؛ همان ابزارهایی که در ISO 1703:2005 با کدهای مرجع 11 02 05 0 (فرم A) و 11 02 06 0 (فرم B) دسته‌بندی شده‌اند. بنابراین اگر در کاتالوگ یا BOM از کدهای ISO 1703 استفاده می‌کنید، این ارجاع مستقیم به شما کمک می‌کند همین خانوادهٔ ابزار را بیابید. در همین بند نیز تکرار می‌شود که مشخصات فنی در ISO 1711-1:2016 (سری A) است و ISO 10104 صرفاً «ابعاد بیرونی» را استاندارد می‌کند.

چه چیزهایی را الزام‌آور می‌کند؟ (روابط و حدود ابعادی)

بند «Dimensions» قلب استاندارد است. در این بخش، علاوه بر جدول مفصل جفت‌سایزها، روابط محاسباتی برای حداقل طول، حداکثر طول و حداکثر ضخامت سر آمده که طراح و بازرس را از وابستگی صرف به جدول‌ها بی‌نیاز می‌کند:

• برای رِنج جفت‌سایزهای 6×7 تا 27×32:
  lmin⁡=9×s1+80l_{\min} = 9 \times s_1 + 80lmin​=9×s1​+80 میلی‌متر
• برای رِنج 30×32 تا 55×60:
  lmin⁡=9×s1+60l_{\min} = 9 \times s_1 + 60lmin​=9×s1​+60 میلی‌متر
• lmax⁡=1.4×lmin⁡l_{\max} = 1.4 \times l_{\min}lmax​=1.4×lmin​
• emax⁡=2×s20.65e_{\max} = 2 \times s_2^{0.65}emax​=2×s20.65​

همچنین یادآوری می‌کند که حداکثر ابعاد بیرونیِ سر باید با ISO 3318 سازگار باشد. به‌عنوان نمونه از جدول:
10×11 → lmin⁡=170l_{\min}=170lmin​=170 mm, lmax⁡=238l_{\max}=238lmax​=238 mm, emax⁡=9.5e_{\max}=9.5emax​=9.5 mm؛
36×41 → lmin⁡=384l_{\min}=384lmin​=384, lmax⁡=538l_{\max}=538lmax​=538, emax⁡=22e_{\max}=22emax​=22 mm؛
55×60 → lmin⁡=555l_{\min}=555lmin​=555, lmax⁡=777l_{\max}=777lmax​=777, emax⁡=28.5e_{\max}=28.5emax​=28.5 mm. Iteh Standards

این منطق ابعادی چند مزیت عملی دارد:
۱) پیش‌بینی‌پذیری طراحی (می‌دانید با تغییر سایز دهانه، طول و ضخامت تقریباً چگونه تغییر می‌کند)؛
۲) هم‌خوانی بین برندها (در خرید/تعویض ابزار از برندهای مختلف، تجربهٔ کاربر از نظر دسترسی و کلیرنس حفظ می‌شود)؛
۳) تسهیل بازرسی و ممیزی (QC می‌تواند بدون اتکا به تفسیرهای سلیقه‌ای، با روابط و جدول واحد کار کند).

ارجاعات هنجاری (Normative) و پاورقی‌های حساس

استاندارد دو ارجاع هنجاری الزام‌آور دارد:

• ISO 691 برای تلرانس دهانه‌ها (s1 و s2)،
• ISO 3318 برای حداکثر عرض بیرونی سر در آچارهای تخت/جعبه‌ای/ترکیبی.

علاوه‌براین، در پاورقی جدول تأکید می‌شود بعضی جفت‌سایزها شامل مقادیری هستند که در ISO 272:1982 (اندازه‌های پیچ/مهره شش‌گوش) پوشش داده نشده‌اند، و برخی pairingها نیز در ISO 1085 نیامده‌اند؛ دانستن این نکته برای همسان‌سازی با سیستم‌های سایزبندی پیچ و مهره مفید است.

نام‌گذاری و مارکینگ (برای کاتالوگ، RFP و بازرسی)

شیوهٔ نام‌گذاری و نشانه‌گذاری نیز استاندارد شده است:

• Designation: «Wrench ISO 10104, [Form A/B] s1 × s2»؛
  مثال: Wrench ISO 10104, B 13 × 15.
• Marking: روی خود آچار باید سایزهای اسمی دهانه‌ها و نام/نشان سازنده به‌صورت دائمی و خوانا حک شوند. این الزامِ ساده، پیگیری موجودی، خدمات پس از فروش و پذیرش/رد QC را ساده می‌کند.

وضعیت نسخه و تغییرات نسبت به گذشته

ویرایش ۲۰۱۸ (نسخهٔ سوم) جایگزین نسخهٔ 2001 شده و تغییرات مهمی داشته:
۱) ادغام جدول ۲ در جدول ۱ (یکپارچگی و سهولت استفاده)،
۲) حذف pairing «25 × 28»،
۳) تغییر عنوان (تا روشن شود سند فقط «ابعاد بیرونی» را پوشش می‌دهد).
در کاتالوگ رسمی کمیتهٔ ISO/TC 29/SC 10 نیز وضعیت استاندارد 90.93 (Confirmed) ثبت شده که نشانهٔ تأیید در بازبینی نظام‌مند است.

تفاوت ISO 10104 با استانداردهای نزدیک (10102 و 10103)

• ISO 10102: مخصوص آچارهای دو سر تخت مهندسی (open-ended engineers’ wrenches) و فقط «ابعاد بیرونی» را می‌دهد. اگر با آچار تخت سروکار دارید، 10102 مرجع شماست. ISO
• ISO 10103: برای آچارهای جعبه‌ای دو سرِ «صاف» و «offset معمولی» است و علاوه بر ابعاد، «گشتاورهای آزمون» را هم ارائه می‌کند (عنوان رسمی: Outside dimensions and test torques)؛ این یعنی 10103 یک لایهٔ «عملکرد آزمونی» هم دارد. در مقابل، ISO 10104 صرفاً ابعاد را برای deep offset و modified offset استاندارد می‌کند و گشتاور آزمون ندارد. ISO

این تفکیک کار شما را روشن می‌کند: اگر ابزار شما ring/box دو سر با آفست عمیق/اصلاح‌شده است، مبنا 10104؛ اگر ring/box دو سرِ صاف یا آفست معمولی است و نیاز به گشتاور آزمون دارید، مبنا 10103؛ و اگر آچار دو سر تخت است، مبنا 10102.

چرا استاندارد ایزو 10104 برای تولید، QC و خرید مهم است؟

برای تولیدکنندگان: روابط صریح lmin⁡l_{\min}lmin​، lmax⁡l_{\max}lmax​ و emax⁡e_{\max}emax​ و ارجاع به ISO 3318/691 کمک می‌کند طیف سایزبندی را با ابعاد قابل پیش‌بینی بسازید. نتیجه؟ محصول با برند شما بدون دردسر در کنار ابزار برندهای دیگر قابل تعویض خواهد بود و در بازار بین‌المللی، با عبارت «مطابق ISO 10104» برداشت یکسانی شکل می‌گیرد. Iteh Standards

برای کنترل کیفیت/آزمایشگاه‌ها: سه محور بازرسی شفاف دارید—طول بین lmin⁡l_{\min}lmin​ و lmax⁡l_{\max}lmax​، ضخامت سر ≤ emax⁡e_{\max}emax​، و حداکثر عرض بیرونی سر مطابق ISO 3318؛ دهانه‌ها هم با ISO 691 سنجیده می‌شوند. داشتن Designation/Marking استاندارد نیز پذیرش/رد را مستند و قابل ممیزی می‌کند. Iteh Standards

برای تدارکات/RFP: وقتی می‌نویسید «Wrench ISO 10104, A/B s1 × s2»، هم ماهیت ابزار (جعبه‌ای دو سر با نوع آفست) را دقیق منتقل می‌کنید، هم قابلیت تعویض بین برندهای مختلف را تضمین. اگر در اسناد خرید علاوه‌بر ابعاد، «عملکرد مکانیکی» هم برایتان مهم است، کافی است ISO 1711-1، سری A را به‌عنوان سند فنی مکمل اضافه کنید.

نکات اجرایی (نقشهٔ راه سریع)

1. انتخاب جفت‌سایزها از جدول استاندارد (از 6×7 تا 55×60) و کنترل lmin⁡l_{\min}lmin​، lmax⁡l_{\max}lmax​، emax⁡e_{\max}emax​ طبق روابط و جدول.
2. تعیین فرم (A = modified offset / B = deep offset) صرفاً برای شناسه‌گذاری؛ شکل‌های داخل استاندارد نمونهٔ مفهومی‌اند و نباید طراحی شما را محدود کنند.
3. رعایت ISO 3318 برای حداکثر عرض بیرونی سر و ISO 691 برای تلرانس دهانه‌ها؛ اگر هم به مشخصات عملکردی نیاز دارید، آن‌ها در ISO 1711-1 (سری A) هستند.
4. مارکینگ دائمی روی آچار (سایزها + نام/نشان سازنده) و Designation یکنواخت در کاتالوگ/بسته‌بندی.

چند نکتهٔ ریز اما مهم

• پاورقی جدول هشدار می‌دهد برخی pairingها با سایزهای ISO 272 هم‌پوشانی ندارند یا در ISO 1085 نیستند؛ این را هنگام برنامه‌ریزی موجودی و اتصال به «طیف پیچ/مهره» در نظر بگیرید. Iteh Standards
• در پیشگفتار ویرایش ۲۰۱۸ آمده که Table 2 با Table 1 ادغام شده، pairing 25×28 حذف شده و عنوان سند تغییر کرده—این‌ها برای تطبیق کاتالوگ‌های قدیمی ارزشمند است. Iteh Standards
• وضعیت کنونی استاندارد در کاتالوگ کمیتهٔ ISO/TC 29/SC 10 90.93 (Confirmed) ثبت شده؛ یعنی در بازبینی نظام‌مند، ادامهٔ اعتبارش تأیید شده است.

جمع‌بندی استاندارد ایزو 10104

استاندارد ایزو 10104 ویرایش 2018 «زبان مشترک ابعادی» برای آچارهای جعبه‌ای دو سرِ آفست اصلاح‌شده (A) و آفست عمیق (B) را ارائه می‌دهد: از روابط سرراست برای طول و ضخامت سر تا جدول کامل جفت‌سایزها و قواعد نام‌گذاری/مارکینگ. این استاندارد به‌عمد وارد «کارایی مکانیکی» نمی‌شود تا با ISO 1711-1 (سری A) تکمیل گردد. اگر تولیدکننده، بازرس کیفیت، یا تدوین‌گر RFP هستید، تکیه بر ISO 10104 (برای ابعاد) در کنار ISO 3318/691 (برای هندسه سر و تلرانس دهانه) و در صورت نیاز ISO 1711-1 (برای مشخصات عملکردی) یک بستهٔ مشخصاتیِ شفاف، قابل‌ممیزی و سازگار با بازار جهانی به شما می‌دهد.

منابع اصلی برای استناد و مطالعهٔ بیشتر:

• صفحهٔ رسمی ISO 10104:2018 (Abstract/Scope). ISO
• متن استاندارد (پیش‌گفتار، دامنه، ارجاعات هنجاری، روابط ابعادی، جدول، نام‌گذاری/مارکینگ). Iteh Standards
• کاتالوگ رسمی کمیتهٔ ISO/TC 29/SC 10 با وضعیت 90.93 (Confirmed) و تاریخچهٔ 1990/2001/2018. ISO

مطالعه پیشنهادی: استاندارد ایزو 10100: آزمون‌های پذیرش سیلندر هیدرولیک